Onze onderzoeksvraag

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                              “Welke rol kan het onderwijs opnemen in de toenemende psychiatrisering bij kinderen?”' 

​

​

Hoewel structurele veranderingen op wetenschappelijk vlak – meer bepaald in de opstelling en interpretatie van de DSM-V en het aandeel dat de farmacie hierin heeft – doorgevoerd dienen te worden, is dit eerder onwaarschijnlijk. Daarom is het aan het onderwijs om de negatieve gevolgen van psychiatrisering te verminderen. De inspanningen die het onderwijs levert om dit fenomeen de wereld uit te helpen, kan een kettingreactie in gang zetten waar de wetenschap dan wel in mee moet gaan.   

Als eerste kan het onderwijs veranderen in houding door zich begripvol en open te positioneren ten opzichte van diagnoses en labels. We mogen de labels niet ontkennen, maar we moeten er op een betekenisvolle manier mee omgaan. Door handelingsgericht aan de slag te gaan, kunnen we deze labels positief benaderen. Zo gaan we verbindend en open communiceren met alle betrokken partijen om samen een plan van aanpak op te stellen. Het is een must om samen met de leerlingen in kwestie een bewandelbare weg uit te stippelen. Een weg die voor zowel leerling, als leerkracht, als ouders en alle andere betrokken partijen haalbaar is. Belangrijk hierbij is dat leerlingen met een label niet in een apart hokje worden geplaatst. Dit door een inclusief klimaat te creëren. De verandering in houding van het onderwijspersoneel ten opzichte van deze maatschappelijke evolutie, heeft een positieve invloed op hoe de rest van de maatschappij naar onderwijs en psychiatrisering kijkt. En zo is er weer sprake van een soort van ‘nieuwe’ maatschappelijke evolutie die een verandering in het denkbeeld van de maatschappij teweegbrengt.   

​ 

Leerkrachten schuiven hun verantwoordelijkheid door naar één van hun leerlingen, omdat ze niet weten hoe ze bepaalde leerlingen moeten aanpakken. Al snel bestempelen ze hen met een label zodat zij het probleem niet meer zijn, maar wel de leerlingen. Dit is fout.  De verantwoordelijkheid ligt bij leerkrachten om aan zelfreflectie te doen.  

​ 

Daarnaast moeten labels gezien worden als een dynamisch gegeven. Labels zijn veranderlijk. Een label mag het leven van een kind niet tekenen. Het label moet regelmatig samen met de betrokkenen herbekeken worden. Bovendien moeten we als leerkracht kritisch zijn ten opzichte van de diagnoses die gesteld worden en onthouden dat, ongeacht labels, elk kind uniek is en zijn eigen talenten, karakter en rugzak heeft.  

​ 

Het onderwijs heeft ook een maatschappelijke rol. Psychiatrisering is dan wel iets dat zich voornamelijk op scholen afspeelt, maar ook volwassenen krijgen vaker en vaker een diagnose.  De leerlingen die nu een diagnose krijgen nemen dit meestal ook na hun schoolloopbaan mee. Door te werken aan een mentaliteitswijziging in het onderwijs zal deze op langere termijn ook in het leven buiten de school doordringen.  

Doordat het onderwijs gericht met psychiatrisering aan de slag gaat en ernaar streeft om op een positieve en functionele manier met die labels om te gaan en het stigmatiserende effect te verminderen, neemt de sociale rechtvaardigheid binnen het onderwijs toe. Wanneer dit bereikt wordt binnen het onderwijs, kan dit worden doorgetrokken naar de rest van de maatschappij. Het helpt specifieke leerlingen en hun ouders om uit die negatieve spiraal van vooroordelen en kansenbeperking te geraken.   

​

​

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het is nu eenmaal zo dat een deel van de zorg en de middelen die daarbij horen verbonden zijn aan diagnoses. Diagnoses uit de weg gaan kan ervoor zorgen dat kinderen niet de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Als leerkracht is dit dus een aspect waar we weinig verandering in kunnen brengen. Waar we ons wel op kunnen focussen, is de manier waarop we omgaan met deze diagnoses of labels.  

 

Volgens dr. De Wachter moet er binnen de klasmuren geen aandacht besteed worden aan de labels, maar slechts aan datgene wat de kinderen met elkaar verbindt. Zo wordt de nadruk gelegd op datgene wat we gemeenschappelijk hebben in plaats van dat wat een kind ‘anders’ maakt’. Hier spreekt hij over de verbinding tussen speciaal en normaal.   

 

Uit de interviews en de literatuur kwamen de volgende aandachtspunten naar boven. Ten eerste een algemene aanpak die voordelig is voor alle kinderen en noodzakelijk voor kinderen die een label hebben, de brede basiszorg als het ware. Dit begint met het positief benaderen van kinderen, waardoor je als leerkracht met het kind een vertrouwensband kan opbouwen. Daarnaast is het ook belangrijk om in te zetten op een warm en veilig klasklimaat.   

Wanneer het lijkt dat een label nodig is om de juiste zorg te kunnen verlenen, dan is het belangrijk dat dit gebeurt binnen de context van de handelingsgerichte diagnostiek. Dan worden verschillende partijen betrokken en is er ook ruimte voor een blik op de context waarbinnen het kind zich bevindt.   

Zo hebben we volgens Dirk De Wachter aandacht voor de kinderen die anders uit de boot dreigen te vallen. Belangrijk binnen dit gegeven is om gerichte adviezen te vragen aan psychiaters en/of psychologen indien dit nodig is. Hiermee kan dan handelingsgericht aan de slag worden gegaan. Zo gaan het onderwijs en de psychologische gezondheidszorg hand in hand.   

 

Op die manier is de diagnose niet alleen maar een label, maar vormt het een onderdeel binnen een oplossingsgericht proces in functie van het ondersteunen van het kind.   

Het blijft ook steeds belangrijk om ons kritisch op te stellen tegenover labels en hier voorbij te kijken. Een diagnose is maar een momentopname van bepaalde gedragingen of eigenschappen van een kind binnen een bepaalde context. Twee kinderen met dezelfde diagnose kunnen heel andere eigenschappen vertonen en kunnen zich binnen een heel andere context bevinden. De ondersteuning zal dan voor beide kinderen waarschijnlijk een andere vorm aannemen.  

Als leerkracht ben je geen eiland en heb je niet alleen een verantwoordelijkheid binnen je klas. Verder is het ook aan ons om onze overtuigingen en onze kennis uit te dragen. Dit kan in de vorm van gesprekken met collega’s binnen het team, met onderwijspartners en andere betrokkenen. Op die manier kunnen we er hopelijk voor zorgen dat leerkrachten, ouders, ondersteuners, beleidsmakers enz. meer besef hebben van de gevolgen van labels en de rol die ze zelf kunnen spelen in de manier waarop ze gebruikt worden.

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Deze manier van werken sluit nauw aan bij de visie die wij als groep hebben omtrent de rol van het onderwijs binnen deze maatschappelijke evolutie. Door bovenstaande manier van werken toe te passen, slaagt het onderwijs erin om de ontwikkeling van elk kind – label of niet – te optimaliseren, net door een positief en veilig klasklimaat te creëren en door talentgericht aan de slag te gaan. Door een verandering in attitudes teweeg te brengen, wordt inclusie verzekerd. Inclusie is op dat moment bezig aan een proces van verinnerlijking binnen het schoolbeleid, iets wat nog steeds niet altijd vanzelfsprekend wordt geacht.   

Door labels en de leerlingen die deze labels dragen positief te benaderen als leerkracht, stel je een voorbeeld naar de leerlingen en andere betrokkenen. Zo vindt er ook een evolutie op cultureel vlak plaats. Binnen de schoolcontext wordt een cultuur geschept waarin labels enkel ten voordele van de leerling in kwestie worden ingezet en waarin kinderen met labels door zowel leerkrachten als leerlingen ten volle worden betrokken in de school - en klaspraktijk. Door deze manier van werken toe te passen, krijgen alle leerlingen de individuele onderwijskansen waar zij recht op hebben, dit alles rekening houdend met de ondersteuningsnoden van elke individu. Op deze manier wordt de DSM-V gezien als een hulpmiddel en niet als een etiket dat je identiteit bepaald. Het is dan ook vanuit deze attitude dat we nuttig gebruik willen maken van de labels die sommigen kinderen door de DSM-V krijgen.  

Maar om deze aanpak effectief te laten slagen speelt transparante communicatie een sleutelrol. Steeds transparant met alle betrokkenen communiceren over de verandering in aanpak en attitude zorgt ervoor dat deze cultuur niet enkel binnen de schoolgrenzen wordt gerealiseerd, maar dat deze wordt doorgetrokken naar de rest van de buurt rondom de scholen en op lange termijn hopelijk naar de rest van de maatschappij.   

  

Bovenstaande visie kunnen we verbinden met de rol van de leerkracht in het onderwijs. Het is een feit dat je als leerkracht een brede kijk moet ontwikkelen wanneer je voor een klas staat. Je mag geen ‘oogkleppen’ opzetten, je moet alle leerlingen benaderen zonder een oordeel te hebben. Het is ook jouw rol als leerkracht om rekening te houden met de context waarin de leerlingen zich bevinden. De omgeving waarin ze opgroeien, de cultuur en de tijdsgeest zijn belangrijke factoren die een invloed hebben op het gedrag van het kind.   

​ 

Binnen het onderwijs moeten we ernaar streven een begripvolle en open cultuur omtrent psychiatrisering en het geven van labels aan kinderen tot stand te brengen. Deze instelling kan reeds gevormd worden tijdens de leerkrachtenopleiding. Hogescholen moeten dit specifiek implementeren in hun aanbod binnen deze opleiding. Op deze manier leren toekomstige leerkrachten op een andere manier met psychiatrisering om te gaan, wat een verandering in het onderwijslandschap teweeg kan brengen. Het zou er zelfs voor kunnen zorgen op lange termijn dat psychiatrisering de wereld uit wordt geholpen. 

  

Verder is het ook cruciaal om als leerkracht in te zetten op het feit dat een diagnose een dynamisch gegeven is. Wanneer een kind een bepaald label krijgt, is het de taak van de leerkracht om de kwaliteiten van het kind in te zien. Doorheen het proces van het kind kan die diagnose veranderen. De leerkracht en het onderwijs moeten hier flexibel in kunnen zijn.